Όταν το πρωτοάκουσα, ένοιωσα σαν να βίωνα μια αποκάλυψη. Κάποιος ήρθε και μου άνοιξε τα μάτια, μου έδειξε το δρόμο. Δεν ήταν πλέον ανάγκη να απαντώ σε δύσκολα και ενοχλητικά ερωτήματα, να δικαιολογώ γιατί μ' αρέσουν αυτά που μ΄αρέσουν. Ούτε ενοχλούσα κανέναν με τις προτιμήσεις μου ούτε όμως και έβρισκα πειστικά επιχειρήματα για να τις στηρίξω. Η ερώτηση "μα καλά, είσαι σοβαρός; σ' αρέσει το βουνό αντί της θάλασσας;" με εξόργιζε, αλλά θεωρούσα και χρέος μου να στύψω το μυαλό μου να απαντήσω. Φορτωνόμουν και το βάρος της απόδειξης επιπλέον!
Όλα αυτά άλλαξαν με έναν απλό τρόπο: ΔΕΝ χρειάζεται να δικαιολογήσω τις προτιμήσεις μου! Και μάλιστα αυτό το υποστηρίζει μεθοδολογικά μια στιβαρή επιστημονική θεωρία, ενώ το χρησιμοποιεί και στην πράξη ολόκληρη η οικονομική επιστήμη. Τώρα πια απαντώ ότι περί ορέξεως κολοκυθόπιττα. Εσένα αρέσουν οι πίττες, εμένα τα σουβλάκια.
Σήμερα, όμως, έμαθα ότι ενδέχεται οι προτιμήσεις μου να είναι ανορθολογικές. Αν δεν είναι πραγματοποιήσιμες, δεν είναι ορθολογικές. Δεκτό. Αν προκαλούν μη αρεστό πόνο, πάλι δεν είναι ορθολογικές. Δεκτό και αυτό χωρίς πολλή σκέψη. Αλλά το πρόβλημα ξεκινά από το αυτόνομο των προτιμήσεων: μη αυτόνομες προτιμήσεις δεν είναι ορθολογικές. Ενώ για τους δύο πρώτους όρους νομίζω δεν υπάρχει σοβαρή δυσκολία στην οριοθέτησή τους, δεν ισχύει το ίδιο και για το αυτόνομο.
Σημείωσα χαρακτηριστικά επί λέξει (και να με διορθώσει ο κ. Χατζής αν το κατέγραψα λάθος): "Αν κάτι δυσχερώς πραγματοποιήσιμο το θεωρείς ακατόρθωτο λόγω της αντίληψής σου για τον κόσμο (λόγω των πεποιθήσεων), τότε μειώνεται η αυτονομία σου". Δηλαδή αν κάποιος σου αλλοιώσει την εικόνα για τον κόσμο και επηρεασμένος δημιουργήσεις προτιμήσεις άλλες από αυτές που θα δημιουργούσες υπό άλλες συνθήκες, τότε είναι αυτές μη αυτόνομες και ανορθολογικές. Αυτά, βέβαια, συνυπολογιζομένων όλων των ειδικών περιπτώσεων και αποχρώσεων.
Αυτό που με ενοχλεί είναι η αδυναμία να βρω από ποιο ακριβώς σημείο και έπειτα σχηματίζω αυτόνομες προτιμήσεις. Είναι πολύ σημαντικό, γιατί από εκεί και έπειτα είναι οι ίδιες μου οι προτιμήσεις ορθολογικές.
Για να πω την αλήθεια, το προτιμούσα χωρίς όρους: de gustibus non est disputandum.-
se auta pou polu wraia aneptukse o sokratis, tha ithela na kanw kai egw ena sxolio.afora sti frasi "an kati dusxerws pragmatopoiisimo to thewreis akatorthwto logw tis antilipsis sou gia ton kosmo (pepoithiseis) tote meiwnetai i autonomia sou".
ReplyDeleteden thewrw oti meiwnetai i autonomia sou otan thewreis oti kati polu duskolo einai akatorthwto. auto onomazetai epignwsi tis (ellinikis?) pragmatikotitas kai kuriws twn dunatotitwn kathenos apo emas. paradeigma.to na thelei kapoios apo emas na ginei astronautis kai na patisei sto fegari einai polu duskolo.to na thewrei oti einai akatorthwto mallon perissoteri autonomia epilogwn tou afinei, efoson apokleiontas tin polu duskola na pragmatopoithei epithumia tou den emmenei se kati anefikto kai epilegei mia apo tis pio efiktes epithumies pou to idio atomo tha exei xwris na xronotrivei mataiws.poses pithanotites exei ena ellinaki na ginei astronautis? na paei sti NASA, na perasei tin ekpaideusi,na kanei ta test prosomoiwsis kai an krithei katallilos na ton steiloun kai sto fegari? mallon elaxistes.
epomenws, to na thewrw oti kati polu duskolo einai akatorthwto onomazetai realismos para anorthologismos.
Αν και θα ήθελα να δω τις σημειώσεις του σημερινού μαθήματος πριν σχολιάσω, για να είμαι πιο σίγουρος για αυτά που θα γράψω, μιας και το ζήτημα είναι ιδιαίτερο λεπτό και η επιλογή των λέξεων και των ορισμών πολύ σημαντική , θα το κάνω τώρα μιας και φαίνεται πως κι άλλοι είχαν αντιρρήσεις πάνω στο ίδιο ζήτημα.
ReplyDeleteΟ Σωκράτης έχει απόλυτο δίκιο να βλέπει επιφυλακτικά τις "προϋποθέσεις" ορθολογικότητας των επιθυμίων και των πεποιθήσεών μας γιατί αυτές μπορούν να τινάξουν στον αέρα όλη την θεωρία της RCT, επειδή εισερχόμενοι στην αναζήτηση και αξιολόγηση επιθυμιών και πεποιθήσεων θα παίζουμε «εκτός έδρας», αφού επιστήμες εξοπλισμένες με καταλληλότερα εργαλεία τα πάνε πολύ καλύτερα.
Για να καταλάβουμε όμως την δυσκολία την οποία αντιμετωπίζει η RCT καλό είναι να αναφέρουμε το παράδειγμα που μας είπε ο κ. Χατζής σήμερα. Η απόφαση( η μάλλον η επιθυμία του που στηρίζεται στις πεποιθήσεις του και τον οδηγεί σε αυτή την συμπεριφορά) κάποιου να προσπαθήσει να γίνει ο αυτοκράτορας του κόσμου προφανώς δεν είναι ορθολογική γιατί κάτι τέτοιο είναι αδύνατο(;). Υπήρξαν , όμως, κάποιοι στην Ιστορία που κατέκτησαν το σύνολο σχεδόν του γνωστού κόσμου. Αυτοί, εκ του αποτελέσματος μας φάνηκαν ορθολογικοί. Ο Χίτλερ, αν τα είχε καταφέρει( μεγάλο αν), θα είχε πάρει μια ορθολογικότατη απόφαση! Τώρα βέβαια μας φαίνεται τρελός και ό,τι προσπάθησε να πετύχει κάτι το ακατόρθωτο…
Καταλαβαίνω ότι είναι πολύ δύσκολο για την RCT να θέσει τα όρια ανάμεσα σε τρέλα και λογικές προϋποθέσεις, ώστε να μην καταλήξει σε συμπεράσματα ότι και ο τρελός είναι τελικά ορθολογικός, αλλά είναι καλύτερα να το αφήσει στην άκρη γιατί αλλιώς θα καταλήξει να υποσκάπτει τα ίδια της τα θεμέλια. Συμφωνώ και εγώ με τον Σωκρατή, ότι για την RCT είναι καλύτερα να μείνει στο παλιό αξίωμα των οικονομικών. Ας αρκεστούμε στην πρόβλεψη και περιμένουμε να δούμε τα αποτελέσματα των (ορθολογικών;) επιλογών των ατόμων μέσα από την έρευνά της.
Εγώ θα το ξαναπώ πως μου φαίνεται ότι υπάρχει μια αντίφαση μεταξύ της σύνδεσης της ορθολογικότητας με την αυτονομία και της αλληλεπίδρασης επιθυμιών και πεποιθήσεων μας(των τελευταίων νοουμένων και ως αντανάκλαση κοινωνικών αντιλήψεων) ως εξής:
ReplyDeleteόσο περισσότερο επικαθορίζονται οι προτιμήσεις μας από τις πεποιθήσεις της κοινωνίας (ηθικοί κανόνες συμπεριφοράς κτλ) τόσο λιγότερο αυτόνομοι γινόμαστε και άρα τόσο λιγότερο ορθολογικοί.
Και όμως αντίθετο είναι το αριστοτελικό επιχείρημα περί συλλογικής σοφίας της κοινωνίας, η οποία θα μπορεί σαν μηχανισμός φυσικής επιλογής (αυτό δεν το είπε ο Αριστοτέλης βέβαια)να κρατάει τα θετικά και να απορρίπτει τα αρνητικά στοιχεία. Εμπειρικά διατυπωμένο δηλαδή το επιχείρημα αυτό μας οδηγεί στην σκέψη πως όσο περισσότερο αυτόνομες είναι οι προτιμήσεις των ατόμων τόσο περισσότερες πιθανότητες υπάρχουν να είναι ανορθολογικές (να μην μπορούν δηλαδή να επιτύχουν τους επιδιωκόμενους στόχους) επειδή κανείς άλλος δεν θα έχει δοκιμάσει να τους επιτύχει μέχρι τότε.
Φυσικά θα πει κάποιος πως υπάρχει και ο γραφικός Γαλιλαίος και άλλοι που αντιμετωπίζονταν ως τρελοί στην εποχή τους και όμως είχαν δίκιο, άρα αποδείχθηκαν απολύτως ορθολογικοί. Αυτοί όμως οι άνθρωποι με τις <> προτιμήσεις μάλλον σαν εξαίρεση θα πρέπει να ιδωθούν παρά σαν ο κανόνας, λαμβανομένων υπόψη των αμέτρητων υπολοίπων αντίστοιχων περιπτώσεων όπου η διαφοροποίηση από τις κοινωνικές αντιλήψεις περί ορθολογισμού μάλλον σήμαινε και απάτη ή μυθοπλασία (υπνωτιστές, αστρολόγοι κλπ).
Πότε άλλωστε οι άνθρωποι έχουν απολύτως αυτόνομες προτιμήσεις;
Θα συμφωνήσω βέβαια και εγώ πως είναι καλύτερο για τα οικονομικά να περιοριστούν στις <> παρά να προσπαθούν να εξηγήσουν τα ανεξήγητα...
Πρέπει νομίζω να διαχωρίσουμε τους όρους (ή καλύτερα, καταστάσεις) ανορθολογικός και μη-ορθολογικός. Ίσως βοηθήσει θεωρητικά τη συζήτηση. Τώρα ως προς τη σύνδεση αυτονομίας και ορθολογικότητας, νομίζω ότι η αυτονομία μου δίνει τη δυνατότητα να επιλέξω από όλο συνεχές που σχηματικά μποεί να αρχίζει από το ανορθολογικό και να φτάνει, μέσω του μη-ορθολογικού, στο ορθολογικό και, ενδεχομένως, στο υπερ-ορθολογικό. Με το τελευταίο μου έρχεται η εικόνα του ανθρώπου που είναι αδιάφορος απέναντι στο ρίσκο. Πώς θα αντιδρούσε άραγε καθένας από αυτούς τους τέσσερις τύπους-προϊόντα αφαίρεσης ανθρώπων στο δίλημμα του φυλακισμένου; Πώς ορίζεται η αυτονομία σε μια τέτοια κατάσταση; Είναι προβληματισμοί που με απασχόλησαν μετά το μάθημα και ήθελα να τους καταθέσω...
ReplyDeleteΒλεπω με μια πιο πρακτικη σκοπια το θεμα αυτο και νομιζω οτι τραβαμε το θεμα των ορθλογικων και ανορθολογικων επιλογων και κατα ποσο οι τελευταιες μειωνουν την αυτονομια μας στα θεωρητικα του ορια.
ReplyDeleteΜετα απο μια 20χρονη και πλεον πορεια κοινωνικοποιησης πιστευω πως στην πλειοψηφια των ανθρωπων εχει αποτυπωθει , ασυνειδητα κατα πασα πιθανοτητα , ενα πλαισιο επιλογων που μπορουν να χαρακτηριστουν ως ορθολογικες (με την εννοια οτι ειναι πραγματοποιησιμες με μια πολυ καλη πιθανοτητα ). Φυσικα και υπαρχει μια μειοψηφια η οποια εχει μια πιο ρομαντικη αντιληψη για τον τροπο δρασης της αλλα στην πραγματικοτητα ακομα και σε αυτη οι περισσοτεροι τελικα θα επιλεξουν μια ρεαλιστικοτερη πορεια.
Η μειοψηφια λοιπον αυτη βρισκετε κατα τη γνωμη μου στο στατιστικο περιθωριο επηρεαζοντας ελαχιστα τη λειτουργεια των αγορων και επομενως την ικανοτητα της RCT να κανει προβλεψεις που ειναι και η σημαντικοτερη της ιδιοτητα.
Αν κατάλαβα σωστά από το μάθημα, όποιος επιθυμεί κάτι αδύνατο είναι ανορθολογικός. Όμως, ποιός ορίζει το "αδύνατο"? Πολλά πράγματα μας φαίνονται αδύνατα εως ότου κάποιος να τα κατορθώσει και να χαρακτηριστούν "δύσκολα αλλά δυνατά", και κάποια στιγμή να καταλήξουν "δυνατά και μάλιστα εύκολα" αρα και αυτός που τα επιδιώκει απο ανορθολογικός να χαρακτηριστεί ορθολογικός.
ReplyDeleteΤο ποιά προτίμηση είναι ορθολογική λοιπόν, μεταβάλλεται διαρκώς ετσι ώστε να μην μπορούμε να το ορίσουμε. Λαμβάνοντας υποψιν μας την αλματώδη εξέλιξη της τεχνολογίας θα λέγαμε πως στο παρελθόν η οποιαδήποτε προτίμηση θα χαρακτηριζόταν ανορθολογική και στο μέλλον η οποιαδήποτε προτίμηση θα καταλήξει να είναι ορθολογική.
Ως προς το "αυτόνομο" των προτιμήσεων συμφωνώ με τον Ηλία πως <>. Ακριβώς επειδή θεωρήσαμε στοιχείο του ορθολογικού το "εφικτό-ρεαλιστικό".
Συνεπώς, νομίζω πως θα έπρεπε να αναζητήσουμε την ορθολογικότητα μόνο στην διαδικασία επίτευξης των προτιμήσεων, και όχι στην διαδικασία διαμόρφωσης τους.
Με συγχωρείτε για το διπλό ποστ αλλά νομίζω ότι χρειάζεται να συμπυκνώσω μέσα σε λίγες γραμμές αυτά που είπα παραπάνω ώστε να γίνει πιο ξεκάθαρη η θέση μου.
ReplyDeleteΈνα από τα προβλήματα για το αν θα θεωρήσουμε μία συμπεριφορά ως ορθολογική ή όχι εξαρτάται από το τι θα ορίσουμε κάθε φορά ως ορθολογικό, καθώς και από τις "προϋποθέσεις ορθολογικότητας".
Όσο πιο διευρυμένο το φάσμα των συμπεριφορών που θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν ορθολογικές, τόσο περισσότερες ορθολογικές συμπεριφορές θα παρατηρούμε ότι ακολουθούν τα άτομα, ενώ όσο αυξάνουμε τις "προϋποθέσεις ορθολογικότητας", τόσο λιγότερο ορθολογικά θα μας φαίνονται τα άτομα.
Αυτό , νομίζω, είναι στο χέρι του καθενός να το επιλέξει.
Νομίζω ότι αυτό που ειπώθηκε στο μάθημα απέχει από το χαρακτηρισμό του "αδύνατου" ως εξ'ορισμού ανορθολογικού.
ReplyDeleteΕίναι ανορθολογικό βάζοντας κάποια φτερά να νομίζεις ότι και μπορείς να πετάξεις πηδώντας σε ένα γκρεμό αλλά είναι ορθολογικό αυτό που έκαναν οι αδελφοί Wright και οι προκάτοχοί τους που προσπάθησαν συστηματικά με βάση τη λογική και τα μέσα που διέθεταν να δημιουργήσουν μια μηχανή μέσω της οποίας θα μπορούσαν να πετάξουν.
Θα ήθελα να προσθέσω κάτι ακόμα για να βοηθήσω τη σκέψη μας να προσωρήσει. Η ανησυχία δεν έγκειται τόσο στο ενδεχομένως ακατόρθωτο κάποιων προτιμήσεών μου, κάτι που θα τις έκανε ανορθολογικές. Αντίθετα, έγκειται στο εξωγενές της αντίληψής μου για το ακατόρθωτο.
ReplyDeleteΜε αυτήν την έννοια, ακόμα και αν κάποιος μου αλλάξει την εικόνα μου για τον κόσμο και με πείσει ότι κάτι είναι κατορθωτό, τότε ίσως και πάλι οι προτιμήσεις μου δεν είναι αυτόνομες. Ο όρος, λοιπόν, του αυτόνομου είναι που με ενοχλεί και όχι τόσο το τυχόν ακατόρθωτο.
Πότε οι προτιμήσεις μας είναι αυτόνομες; Αν απαντήσουμε αυτό, τότε οριοθετούμε αρκετά καλά την ορθολογικότητα των προτιμήσεων. Είναι αυτή, εξάλλου, και προϋπόθεση για την ανθρώπινη ορθολογικότητα γενικότερα.
Τώρα, όμως, σε μια κοινωνία με τόσες αλληλεξαρτήσεις μεταξύ των μελών της, με τα ΜΜΕ, το διαδίκτυο και την τέτοια ταχύτητα που ταξιδεύει η πληροφορία (αληθής ή όχι), απορώ πως θα έχουμε αυτόνομες προτιμήσεις.
Ελπίζω για να έχω αυτόνομες προτιμήσεις να μη χρειάζεται να ζήσω απομονωμένος στην κορυφή ενός βουνού...
Καταρχήν χαίρομαι για τον προβληματισμό που σας έχει οδηγήσει η σχετική συζήτηση. Θα ασχοληθούμε ειδικά με το ζήτημα στις σημειώσεις αλλά θα ήθελα εδώ να κάνω κάποιες απαραίτητες διευκρινήσεις:
ReplyDelete(α) Τα οικονομικά δεν ισχυρίζονται ότι οι προτιμήσεις είναι ηθικές ή ανήθικες, δεν λένε ότι όλες οι προτιμήσεις είναι ανεκτές ή αποδεκτές, δεν θεωρούν ότι οι προτιμήσεις είναι a priori ορθολογικές. Απλά τα οικονομικά δεν ασχολούνται με τον μηχανισμό διαμόρφωσης των προτιμήσεων αλλά τις θεωρούν δεδομένες. Το “de gustibus non est disputandum” σημαίνει ότι απλά δεν έχω να πω κάτι για τις προτιμήσεις σου - είναι για μένα ένα απλό input. Μπορεί σαν άνθρωπος να έχω να σχολιάσω πολλά (τι; δεν σ’ αρέσει η θάλασσα;;;!!!) αλλά σαν οικονομολόγος είναι ένα piece of information και μόνο. Αυτό δεν σημαίνει ότι οι οικονομολόγοι δεν ενδιαφέρονται (ως οικονομολόγοι) για τις προτιμήσεις και τη διαμόρφωσή τους. Προφανώς τους ενδιαφέρουν αλλά δεν έχουν ακόμα τα κατάλληλα εργαλεία για να συνεισφέρουν κάτι ενδιαφέρον στη συζήτηση.
(β) Όσα είπα στο μάθημα (και νόμιζα ότι το τόνισα επαρκώς στην αρχή!) σχετικά με «ορθολογικές επιθυμίες και πεποιθήσεις» δεν προέρχονται από τα οικονομικά αλλά από τη φιλοσοφία! Όπως ξέρετε όσοι παρακολουθήσατε τα μαθήματά μου στη Νομική και στο ΟΠΑ, δεν κάνω καμία σχετική αναφορά όταν μιλάω για προτιμήσεις. Αλλά τότε φοράω το καπέλο του οικονομολόγου. Στο προηγούμενο μάθημα το έβγαλα για να φορέσω το καπέλο του φιλοσόφου, το οποίο το δανείστηκα, δεν με πολυβολεύει αλλά πρέπει να το φορέσω για να σας ενημερώσω για τη σχετική συζήτηση. Όπως καταλαβαίνετε δεν είναι δυνατόν σε ένα σεμινάριο για τον ορθολογισμό μέσα στα πλαίσια ενός μαθήματος Φιλοσοφίας των Κοινωνικών Επιστημών να μην αναφερθούμε σε όσα ζητήματα οι φιλόσοφοι έθεσαν σχετικά με την ορθολογική επιλογή. Ελπίζω να συμφωνείτε ότι όταν τα οικονομικά με την RCT μπαίνουν τόσο βαθιά στα χωράφια της ψυχολογίας και της φιλοσοφίας δεν είναι δυνατόν αυτές να μην αντιδράσουν με τα δικά τους εργαλεία.
Η όλη συζήτηση νομίζω ότι δεν συνεισέφερε πολλά (εννοώ η φιλοσοφική συζήτηση για rational desires/rational beliefs). Ενώ έχουν ενδιαφέρον οι φιλοσοφικές προϋποθέσεις και το ζήτημα της αυτονομίας είναι ανεξάντλητο δεν φαίνεται να μας προσφέρουν πολλές ευκαιρίες να βελτιώσουμε την RCT – γιατί για μένα αυτό είναι το ζητούμενο. Όμως εγώ είχα την υποχρέωση να παρουσιάσω όσο πιο δίκαια μπορούσα τη φιλοσοφική συζήτηση και αν κρίνω από τις αντιδράσεις και τις διαμαρτυρίες σας μάλλον καλά τα κατάφερα. Αλλά μην μπερδεύεστε, αυτό το καπέλο δεν είναι δικό μου. Το δικό μου θα το βρείτε στο πρώτο μέρος των σημειώσεων.
(γ) Καμία επιλογή δεν είναι απόλυτα αυτόνομη (δεν είμαστε Θεοί!) αλλά υπόκειται σε περιορισμούς (βλ. σημειώσεις). Αυτόνομο είναι το άτομο που στη διαδικασία επιλογής του προσπαθεί να περιορίσει την επιρροή των υπαρχόντων περιορισμών και όχι αυτό που προσθέτει και φανταστικούς περιορισμούς από φόβο και ασύγγνωστη άγνοια (αλλά τώρα απάντησα με το πολύ βολικό σε μένα καπέλο του φιλελεύθερου).
Όποιος/α ενδιαφέρεται μπορεί να διαβάσει σχετικά και αυτό το παλαιότερο κείμενό μου:
http://www.phs.uoa.gr/~ahatzis/OT3.htm